باستان‌شناسی مطالعه‌ی مردمانِ گذشته دور و نزدیک است که در برهم‌کنش با محیط به‌واسطه‌ی فرهنگ، رفتارهایی ارائه کرده‌اند و برون‌داد رفتارها، فرهنگ مادی و غیرمادی است که در طی زمان و در نتیجه‌ی عامل‌های گوناگون محیطی دست‌کم بخش‌هایی از آن‌ها به‌جای مانده‌اند. به بیان دیگر باستان‌شناسی، مطالعه علمی بقایای مادی و غیرمادی زندگی مردم، فعالیت‌ها و رفتارهای انسانی و جوامع انسانی گذشته‌ی دور و نزدیک است. باستان‌شناسی از زیر شاخه‌ها‌ی اصلی انسان‌شناسی یا مطالعه انسان‌ها است. باستان‌شناسان مواد و موضوعاتی را مطالعه می‌کنند که انسان و جوامع انسانی در زمان‌های مختلف (از پیش از تاریخ تا گذشته‌ی نزدیک) آن‌ها را ساخته، استفاده کرده، تغییر داده، دورانداخته یا رها شده‌اند؛ و یا هنوز تداوم دارند. باستان‌شناسان هر آن‌چه از اولین آثار ایدئوگرافیک، دست‌ساخته‌های ابزارسنگی تا بزرگ‌ترین سازه‌ها (کاخ‌ها، مقابر)، لندسکیپ‌های گوناگون، ماندگاه‌های کوچ‌نشینی، تا فضاهای یک‌جا نشینی روستایی و شهری و هر آن‌چه که پدیده‌ای فرهنگی و انسانی از گذشته باشد (و حتی تا حال تداوم یافته باشد) را مورد پژوهش و مطالعه قرار می‌دهند. باستان‌شناسان مطالعات (توصیفی، طبقه‌بندی،گونه‌شناسی، تحلیلی، تبیینی و تفسیری) یافته‌ها و بقایای باستان‌شناختی را با در نظر گرفتن بافت‌ها و بسترهای باستان‌شناختی و محیطی(انسانی و طبیعی) آن‌ها و با استفاده از دانش‌ها و تخصص‌های گوناگون به روش‌های مختلف کمی و کیفی انجام می‌دهند تا به‌درک عمیق‌تر و دقیق‌تر فرهنگی، اجتماعی، ایدئولوژیک، اقتصادی و سیاسی از گذشته دور و نزدیک دست‌یابند. این‌ها، باستان‌شناسی را به علمی پویا با شایستگی قابل توجه، به‌ویژه در جذب و به‌کارگیری سایر علوم بدل ساخته است، که فراوانی و گوناگونی زیرشاخه‌های تخصصی آن به‌وضوح گویای این گستره وسیع علمی و نقش آن در پیشبرد و توسعه‌ی آگاهی علمی از انسان، فرهنگ و تکنولوژی است.